ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 12، اسفند 1403 ، شماره پی در پی 106

تحلیل و بررسی الگوی کنشی گرمس در منظومۀ ورقه و گلشاه عیوقی

صفحه (159 - 178)
امیر عمرانی ساردو ، هوشمند اسفندیارپور (نویسنده مسئول)، صدیقه علیپور
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1403

چکیده

زمینه و هدف: آلژیرداس ژولین گرمس[1] زبانشناس شهیر اهل کشور لیتوانی است که میتوان وی را بعنوان یکی از معروفترین نظریه پردازان معناشناس در روایتشناسی بشمار آورد. نظریه گرمس که بر اساس نظریه ولادیمیر پراپ شکل گرفت نوعی دستور زبان جهانی را برای روایت طرح‌ریزی میکند. هدف اصلی این پژوهش تحلیل و بررسی ساختار روایی بر اساس نظریه کنشگری گرمس در منظومه غنایی ورقه و گلشاه عیوقی میباشد.

روش پژوهش: روش پژوهش در این مطالعه یه شیوه توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و شیوه اسنادی است که با تکیه و تأکید بر رویکرد گرمس بعنوان تحلیل نشانه معناشناختی، سبک روایی کنشی در منظومه ورقه و گلشاه عیوقی مورد تحلیل قرار خواهد گرفت.

یافته های پژوهش: منظومه ورقه و گلشاه عیوقی بدلیل ساختار روایی خطی و غیرپیچیده و مشخص بودن کنشگران اصلی و فرعی، تقابلها و زنجیره های گوناگون قابلیت تحلیل و ارزیابی از نظر الگوی کنشی گرمس را دارا میباشد و بر اساس پیرفتهای اصلی، فرعی و سنجش عامل مدّنظر گرمس در الگوی یاد شده، میتوان به تحلیل آن از منظر الگوی کنشی پرداخت.

نتایج پژوهش: نتایج حاصل از این پژوهش نشان میدهد که ورقه، بعنوان کنشگر اصلی در موقعیتهای مختلف با کنشگران مخالف و موافق روبه رو میشود. نقض عهد و پیمان پدر و مادر گلشاه و ازدواج وی با شاه شام داستان را در زنجیره میثاقی به جلو میبرد. همین مسأله زنجیره های بعدی از جمله زنجیره اجرایی و کنشهای دیگر را شکل میدهد تا در نهایت به وضعیتی مثبت و تعادل نهایی ختم گردد.

کلمات کلیدی
روایت‌شناسی , الگوی کنشی گرمس , زنجیره های روایی , ورقه و گلشاه عیوقی

• ابراهیم. عبدالحمید (1972 م). قصص العشاق النثریه فی العصر الاموی. القاهره: مجلس رعایه الفنون و الادب. ص 371.
• احمدی. بابک (1385). ساختار و تأویل متن. چاپ هشتم. تهران: مرکز، ص 166.
• اخوت. احمد (1392). دستور زبان داستان. اصفهان: نشر فردا، ص 65.
• اسکولز. رابرت (1388). درآمدی بر ساختار‌گرایی در ادبیات. ترجمه: فرزانه طاهری. چاپ سوم. تهران: آگه، ص 147.
• انصار. مرتضی و هدایتی. سمیه (1397). بررسی منظومه ورقه و گلشاه عیوقی و ویژگیهای سبکی آن. فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال 11. شماره 2. پیاپی4. صص 21 ـ 40.
• تایسن. لوئیس (1387). نظریه های نقد ادبی معاصر. ترجمه: مازیار حسین‌زاده و فاطمه حسینی. تهران: نگاه امروز، ص 365.
• دزفولیان. کاظم (1398). الگوی کنشی گرمس و زنجیره روایت در روایت مرگ رستم. متن‌پژوهی ادبی. دوره 23. شماره 8 . صص 7 ـ 32.
• دینه سن. آنه ماری (1380). درآمدی بر نشانه شناسی. ترجمه: مظفر قهرمانی. تهران: روزگار، ص 71.
• سجودی. فرزان (1384). نشانه شناسی و ادبیات. تهران: فرهنگ کاوش، ص 33.
• ____________ (1388). نشانه شناسی کاربردی. چاپ دوم. تهران: علم، صص 68 ـ 72.
• سلدن. رامان (1372). راهنمای نظریه ادبی معاصر. ترجمه: عباس مخبر. تهران: طرح نو، ص 108.
• شعیری. حمیدرضا (1395). راهی به نشانه معناشناسی سیال با بررسی موردی ققنوس نیما. تهران: علمی و فرهنگی، صص 1 ـ 23.
• شعیری. حمیدرضا و وفایی. ترانه (1388). راهی به نشانه معناشناسی سیال: بررسی موردی ققنوس نیما. تهران: علمی و فرهنگی، ص 94.
• صفا. ذبیح‌الله (1372). تاریخ ادبیات در ایران. ج. ا چاپ سیزدهم. تهران: فردوس، ص 601.
• عباسی. علی (1395). نشانه معناشناسی مکتب روایی پاریس. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، ص 68.
• عیوقی (1362). ورقه و گلشاه: از منظومه های داستانی و عاشقانه های کهن و پر ارزش زبان فارسی. چاپ دوم. تهران: فردوس.
• غلامحسین‌زاده. غلامحسین و دیگران (1390). بررسی تطبیقی مضامین عاشقانه داستان ورقه و گلشاه عیوقی با اصل روایت عربی. فصلنامه پژوهشهای زبان و ادبیات تطبیقی. دوره 2. شماره 1. صص 44 ـ 69.
• گرمس. آلژیرداس ژولین (1389). نقصان معنا. ترجمه: حمیدرضا شعیری. تهران: علم، 30 ـ47ـ 64ـ 101ـ 99.
• گرین. کیت و لبیهان. جیل (1383). درسنامه نظریه و نقد ادبی. ترجمه: گروه مترجمان. تهران: روز نگار، ص 110.
• مودت. مریم و دیگران(1403). بررسی سبک الگوی کنشی گرمس در ساختار روایی داستان ملکوت بهرام صادقی. نشریه علمی سبک‌شناسی و تحلیل متون نظم و نثر فارسی(بهار ادب سابق). سال هفدهم. شمارۀ یازدهم. پی در پی 105. صص 99-121.